Εργάζου και φρονηματίζου!

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το εξαιρετικό βιβλίο "Η διανοητική εργασία και η βούλησις" του Ιούλιου Παγιώ (J. Payot). Πρόκειται για το τελευταίο τμήμα από τα προλεγόμενα του μεταφραστή της ελληνικής έκδοσης. Τη μετάφραση έκανα ο Π. Δούτσαρης, φοιτητής τότε στη Σορβόνη, το 1924. Παρόλο που το συγκεκριμένο απόσπασμα δεν αντικατοπτρίζει σε καμία περίπτωση το περιεχόμενο του βιβλίου, το επέλεξα λόγω επικαιρότητας. 

Και τώρα, προς σε κάμνω την τελευταίαν αποστροφήν  ώ ! Ελληνική ακαδημαϊκή νεολαία, ως πρεσβύτερός σου, αν και ακολουθών τον ίδιον επίπονον με σε δρόμον των Μουσών, και εις εσένα αφιερώνω την πρώτην μου εργασίαν.

Στρέψε το βλέμμα τριγύρω και οπίσω και ιδέ τα υλικά και ηθικά ερείπια σωριασμένα εις την Ελληνικήν πατρίδα. (...) Δόσε ακρόασιν και άκουε τους θρήνους και τους στεναγμούς που εξακολουθούν ακόμη να βγαίνουν από τα στήθη μυριάδων αδελφών, μητέρων, πατέρων, παιδιών, γερόντων και γριών, των ομογενών σου. Ιδέ την μεγάλην, την ανήκουστην καταστροφήν και φρονηματίζου!

Αν σου ειπούν ότι πταίει δεκαετής συνεχής επιστράτευσις που επέφερε την κόπωσιν, μη πιστεύης!

Αν σου ειπούν ότι ήτο συνέπεια του μεγάλου Ευρωπαϊκού πολέμου, όπου μας περίεπλεξαν ακουσίως, μη πιστεύης!

Αν σου διηγηθούν ότι κατά την διάρκειαν της εθνικής δοκιμασίας οι φίλοι έγιναν εχθροί και οι εχθροί ευρήκαν την ευκαιρίαν να εξοντώσουν την Ελληνικήν φυλήν, μη πιστεύης!

Ένας ήτο και είνε, κατά την ταπεινήν μου αντίληψιν ο φοβερώτερος εχθρός της νεωτέρας Ελλάδος:

Η  φιλαυτία και το αδελφικόν μίσος.

Μια και μόνη είναι η αιτία της εθνικής συμφοράς: η έλλειψις ηθικού φρονήματος και χαρακτήρος εις την βάσιν της εθνικής αγωγής. Με μιαν λέξιν η ηθική κατάπτωσης (1).

Μη φοβείσαι να επαναλαμβάνης, Έλλην φοιτητά, την αλήθειαν αυτήν προς τον εαυτόν σου και προς τους άλλους εάν επιθυμής να ιδής μιαν ημέραν, και σύντομα, ανορθουμένην την πατρίδα σου, επουλωμένας τας φοβεράς πληγάς. Ας μη μοιάζωμεν με την στρουθοκάμηλον και μη κρυβώμεθα οπίσω από τον δάκτυλόν μας. Πίστευσε ότι ο κόσμος μας βλέπει και μας γνωρίζει καλλίτερα αφ' όσον ημείς γνωριζόμεθα μεταξύ εαυτών και αλλήλων.

Από σε εξαρτάται να επανεύρ' η Ελλάς την παλαιάν της εύκλειαν και ηθικήν δύναμιν ή να περιέλθ' εις νέαν επαχθή δουλείαν. Συ καλείσαι να την διακυβερνήσης αύριον, να διαδεχθής τους σημερινούς κυβερνήτας εις κάθε έδαφος δράσεως και να εργασθής δια την εξυγίανσιν του τόπου. Υπολόγισε καλά τί φοβερόν βάρος έχεις να σηκώσης επάνω εις τους ώμους σου. Εξέτασε το περιεχόμενον της ηθικής σου συνειδήσεως και φρονηματίζου! Διότι εάν συ ο ακαδημαϊκός πολίτης, ο έχων την γνώσιν άρα και την ικανότητα να βελτιωθής, παραμελής το καθήκον και πρώτος παραβαίνης τας ηθικάς αρχάς, πώς θα ημπορέσης κατόπιν να χρησιμεύσης ως φως και οδηγός εις του άλλους; Και, κατά την Ευαγγελικήν ρήσιν, "εάν δε το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται;".

Μάθε να είσαι αυστηρός προς τον ευατόν σου πριν να γίνης αυστηρός προς τους άλλους, αν δεν θέλης να καταντήσης ή γελοίος ή μισητός.

Η ασάλευτη σταθερότης εις κάθε περίστασιν, και εις λόγους και εις έργα, να είνε ο φάρος των πράξεων και των λογισμών σου.

Γνώριζε ότι η αναρχία, γέννημα αμαθείας και φιλαυτίας, είνε ο φοβερώτερος εχθρός των ατόμων και των κοινωνίων, διότι έχει μοναδικόν καρπόν τον φθόνον και το μίσος. Τουναντίον η αγάπη επιβάλλει αυταπάρνησιν μέχρι αυτοθυσίας. Τότε φαίνεται κανείς ταπεινόφρων και -θα έλεγα- αληθώς μεγαλόφρων, όταν εννοήση κατά βάθος το Σωκρατικόν ή μάλλον το Δελφικόν "γνώθι σαυτόν", όταν μάθη, δηλαδή, να χαλιναγωγή τα πάθη και να υποτάσση το "εγώ" εις την αντικειμενικήν αλήθειαν.

Την ημέραν που θα εννοήσης τι ολέθριον πράγμα είνε η ρωμαίϊκή παντογνωσία και πολυπραγμοσύνη, θα έχης αποκτήσ' ήδη το πραγματικόν Ελληνικόν φρόνημα. Επαναλαμβάνω δε, από σε εξαρτάται η ημέρα εκείνη να είνε η αυριανή. 

Εργάζου και φρονηματίζου!

Παρίσιοι, Ιανουάριος 1924

Π. Δούτσαρης

(1) Ομιλώ περί κοινωνικής ηθικής, η δε έννοια αυτής τότε μόνον θα γίνην τελείως καταληπτή, όταν αφαιρεθή από την έννοιαν της άλλης ηθικής που αφορά τας σχέσεις των δύο φύλων.